بیماری برونشیت عفونی در گله های مادرگوشتی
مقدمه:
ویروس برونشیت عفونی یک بیماری حاد و مسری است، که میتواند یک اثر قابل توجهی برروی تولید، کیفیت تخم مرغ و قابلیت جوجه آوری داشته باشد و یک تأثیرعمیق و قابل توجه برروی عملکرد اقتصادی گله بگذارد. بنابراین لازم است یکسری تدابیر و برنامه های پیشگیرانه برروی گله در برابر ویروس عفونی انجام شود. برونشیت عفونی در سال 1930در ایالات متحده آمریکا شناخته شد و سروتیپ های مختلفی از آنها تا الان تشخیص داده شد.
علائم:
این ویروس دارای یک سرایت شدید و علائمی همچون آبریزش از چشم و بینی، ترشحات نای، عطسه، سرفه و تورم کیسه هوایی را بدنبال دارد. همچنین برروی تولید و کیفیت تخم مرغ نیز اثر میگذارد.
انتقال:
این ویروس بصورت عمودی انتقال نمی یابد. از طریق تخم مرغ آلوده شده به مدفوع منتقل میشود. این ویروس میتواند دربافتهای سیستم تنفسی، کلیه، گوارش، لوله رحمی جایگزین شده و بطور مرتب چرخش انجام دهد.
همچنین با قرارگیری در بینی پرنده و ایجاد ترشحات میتواند از طریق مدفوع نیز دفع شود و حتی تا 20 هفته بعد ازعلائم بالینی در مدفوع پرنده یافت شود.
با یکبارقرارگیری پرنده در معرض ویروس، آلودگی در سطح گله منتشر میشود در دوره انکوباسیون جوجه کشی بسته به مقدار سطح آلودگی و مسیر آن بین 18-36 ساعت گسترش می یابد.
همه پرندگان در گله آلوده میشوند اما میزان مرگ و میر وابسته است به:
سروتیپ ویروس-سن پرندگان-وضعیت ایمنی پرنده(ایمنی مادری وعوامل سرکوب کننده ایمنی پرنده)-استرس های محیطی مثل و ضعیت سطح گاز آمونیاک-عفونت باکتریایی ویروسی
بیشتر سروتیپ‌های ویروس برونشیت عفونی در دمای 45درجه بمدت 90 دقیقه غیرفعال میشوند. ولی در ماههای سرد سال و زمستان بمدت 50-60 روز دوام می آورند. در مدفوع پرنده تا 100 روز زنده می ماند. این ویروس به ضد عفونی حساس است و برای اینکه از کارکرد ضدعفونی اطمینان حاصل شود سطوح و کف باید از اجرام و بقایا پاک شود مخصوصا مدفوع پرنده تا ضدعفونی اثر لازم را داشته باشد.
علایم بالینی:
نفس نفس زدن، ترشحات نای و بینی، مصرف پایین خوراک، مصرف بالای آب و بستر مرطوب، آبریزش از چشم، تورم سینوسها بهمراه دارد. مرگ ومیر گاهی در اثر انسداد نای و یا عفونتهای ثانویه بوجود می آید. البته چنانچه سویه کلیوی باشد پرهای ژولیده و نامرتب نیز مشاهده میشود.
چنانچه پرنده با ویروس برونشیت عفونی مواجه شود دو حالت ممکن است بوجود آید:
آسیب کلیوی:
چنانچه با سویه کلیوی درگیر شود، دستگاه ادراری تحت تأثیر قرار می دهد. سویه های مشخصی از برونشیت که بصورت نفروپاتوژنیک(بیماریزایی نفرونها)عمل میکند. بافت کلیه را درگیر میکند و کلیه کار تصفیه خون بدرستی نمیتواند انجام دهد. سطح ادرار را قلیایی میکند سطح اسیداوریک خون بالا می رود و باعث رسوب ذرات اسید اوریک در مفاصل پا و اطراف قلب و محوطه بطنی (احشایی)میشود و نقرس را بدنبال دارد.پرندگان جوان در سنین پایین بیشتر در معرض آسیبهای ناشی از برونشیت هستند،و اگر در سنین پایین درگیر برونشیت نفروپاتوژنیک درگیرشوند در دوران پرورش علایم نقرس بخوبی دیده میشود. هنگام بلوغ جنسی به مرغها جیره‌های حاوی کلسیم بالا برای نیاز پوسته سازی داده میشود، اگر کلیه ها از قبل آسیب دیده باشد، عملکرد کلیه ها در خصوص دفع مازاد کلسیم اضافی بخوبی عمل نمیکند و باعث بروز نقرس شود.
آسیب به دستگاه تناسلی مرغ:
هنگامی که در پرندگان بالغ دچار درگیری شوند دو حالت ممکن است بوجود بیاید:
1-یک افت تولید نسبت به استاندارد بعد از پیک اتفاق می افتد این کاهش ممکن است تا 40درصد باشد، اما بطور کلی بین 10-15درصد باشد.
2-بدون پیک تولید و پس از تولید 40یا 60درصد منحنی بصورت یک خط صاف است.
معمولا تولید به آرامی بعد از بیماری بالا می رود و به حالت یک تولید استاندارد ونرمال نمی رسد. جدای از مشکلات تولید کیفیت تخم مرغ نیز دستخوش تعییر میشود. پوسته های نافرم و نازک و دارای رسوبات آهکی و رنگ پوسته بصورت کم رنگ و رنگ پریده میشود. همچنین سفیده (آلبومین)بصورت آبکی است.
اگر این بیماری در پرندگان جوان اتفاق بیفتد باعث میشود لوله رحمی دچار آسیب شده و یا تخریب شود. پرندگان دارای وزن بدن خوب و مناسب هماهنگی و یکنواختی خوب به پیک تولید نمی رسند. بررسی ها نشان داده که لوله اویدوکت ناقص است یا تشکیل نشده است، یا بصورت کیستیک جداره نازک میباشد.
این حالت به تخمگذار کاذب معروف است. در تعداد زیادی از این حالتها یک نوع جدیدی تشخیص داده شد. که این حالت هم باعث تخریب لوله اویدوکت و پیداش کیستیک رحمی در دوران بلوغ است. توسط ویروس برونشیت سویه دی 388میباشد، که شبیه سویه برونشیت کیوایکس میباشد.
پیشگیری:
رعایت بیوسکوریتی وکنترل تردد پرسنل وتجهیزات و همچنین پاک سازی و ضدعفونی خوب و مناسب در پیشگیری برونشیت عفونی مؤثر است. واکسیناسیون میتواند مؤثرترین روش برای کنترل بیماری باشد. دادن واکسن زنده برای ایجاد ایمنی موضعی و واکسن غیرفعال برای کمک به هماهنگی و تداوم تیتر میباشد. در ابتدا پرنده باید با واکسن زنده واکسینه شده سپس با واکسن کشته که بصورت تزریقی میباشد واکسینه گردد.
برای واکسیناسیون بهتر گله رعایت نکات زیر ضروری میباشد:
1:حمل و نقل و ذخیره سازی مناسب و نظارت بر شرایط نگهداری آن دریخچال و دور از تابش مستقیم نور خورشید و مدیریت تاریخ انقضاء واکسن
2:استفاده صحیح و مصرف یکنواخت و استفاده از تجهیزات مناسب و تمیز برای اسپری یا قطره چشمی یا تزریق استفاده از آب مناسب جهت واکسیناسیون.
ایمنی اختصاصی و غیراختصاصی:
برای حفاظت در برابر بیماری هم ایمنی اختصاصی و هم ایمنی غیراختصاصی مورد نیاز است.
ایمنی غیراختصاصی:
این سیستم شامل فلور مناسب روده، ماده مخاطی و مژه های دستگاه تنفسی و دما میباشد. اگر عوامل پروش مانند تهویه و تغذیه مطلوب نباشد، سیستم غیر اختصاصی بخوبی عمل نخواهد کرد. به حداقل رساندن استرس و میریت خوب پرورش تأثیر بسزایی دارد.آسیب رسیدن به سیستم تنفسی پرنده(لایه مخاطی و مژه ها)در اثر تهویه نامناسب و صدمه دیدن دستگاه گوارش(روده ها و تعییر در فلور میکروبی روده)در اثر تغذیه نامطلوب واستفاده از مواد اولیه با کیفیت پایین بدن را در جهت درگیری با بیماری مستعد میکند. داشتن یک تهویه مناسب و تغذیه سالم با مواد اولیه با کیفیت بالا نفش مهمی میتواند ایفا کند.
ایمنی اختصاصی:
شامل ایمنی فعال و ایمنی غیرفعال
ایمنی غیرفعال:
آنتی بادی مادری را شامل میشود که جوجه را برای یک دوره زمانی کوتاه مدت ایمن میکند که بعد از آن باید واکسیناسیون را با یک واکسن زنده انجام داد. بیشترین میزان آنتی بادی زمانی است بین سنین1-3 روزگی که متعاقب آن کیسه زرده جذب میشود و این آنتی بادی در سنین 18-24 روزگی به حداقل میرسد. ازآنجا که آنتی بادی مادری برای یک مدت زمان کوتاه است، توصیه متخصصین دامپزشکی بر آن است که جوجه را در جوجه کشی واکسینه کنند یا اینکه بمحض ورود جوجه به مزرعه از واکسیناسیون به روش اسپری با قطرات درشت واکسینه شوند تا با استقرار ویروس در گیرنده های قسمت فوقانی دستگاه تنفس، تولید آنتی بادی و یک ایمنی موضعی(لوکال) بوجود آید و یک ایمنی در برابر چالشهای زودرس باشد.
برنامه واکسیناسیون:
برنامه های واکسیناسیون و روشهای اجراء، باید توسط دامپزشک فارم و براساس بیماریهای اپیدمی در منطقه تنظیم شود. در خصوص بیماری برونشیت باید بسیار دقیق و هوشمندانه باشد. برای این کار باید ترکیبی ازسویه های مختلف، در برابر چالشهای در پیش رو تدارک دید تا بتواند بطور کامل پوشش لازم را انجام دهد. برای اینکار در ابتدا و درابتدای ورود جوجه از یک سویه کلاسیک مثل ام.ای.5 یا اچ.120 بصورت اسپری با ذرات درشت اسپری نمود، سپس در 10-14روزگی با استفاده از یک سویه واریان مانند91/4 یا آی.بی88 ، آرکانزاس، آی.بی.793بصورت قطره چشمی واکسینه نمود.
بهتر است در طول دو هفته فاصله بین واکسنهای برونشیت از واکسن های زنده تنفسی دیگر استفاده نشود. چون این احتمال بسیار زیاد است که واکسنهای زنده دیگر مثل نیوکاسل در رقابت برای جایگزینی در سایتهای گیرنده، در سطوح فوقانی دستگاه تنفسی یک چالش اساسی ایجاد کند، و پاسخ آنتی بادی را تحت تأثیر قرار دهد.
درمان:
برای درمان برونشیت یا هر بیماری ویروسی هیچ دارویی نیست. مصرف آنتی بیوتیک فقط برای عفونتهای ثانویه که عمدتا ای کولای میباشد، استفاده میشود.
نظارت و ارزیابی:
ارزیابی بر عملکرد واکسن باید بخشی از برنامه های واکسیناسیون باشد که توسط آزمایشات سرولوژی انجام میشود. خون در یکسری مقاطع زمانی مشخص گرفته شده و برای آزمایشات الیزا و مقدارتیتر و پاسخ واکسن و ضریب تعییرات فرستاده میشود. میانگین تیتر نشانگر مقدار پاسخ ایمنی بدن در مقابل عملیات واکسیناسیون است و ضریب یکنواختی هرچه پایین تر باشد، نشانگر عملکرد بهتر واکسن و اجرای آن است. درخصوص برونشیت این ضریب باید کمتر از 50درصد باشد. البته تیترها با توجه به سن پرنده، موقعیت پرنده، نوع پرنده، نوع واکسن انتخابی و روش اجرای واکسیناسیون متفاوت است. در روش آشامیدنی استفاده از شیرخشک (بعنوان حافظ واکسن)و مواد آبی رنگ بصورت قرص یا گرانوله(بعنوان مارکر یا نشانگر)میتواند کمک زیادی به مدیریت واکسیناسیون و پاسخهای آن بکند.
نتیجه گیری:
حضور بیماری برونشیت عفونی در گله های مادرگوشتی برروی عملکرد اقتصادی آنها تأثیر منفی گذاشته و این مدیریت گله را به سمتی سوق میدهد که باید برای مقابله با این چالش اقتصادی تمهیدات لازم در نظر گرفته شود. داشتن یک بیوسکوریتی قوی و یک برنامه صحیح و کارشناسی شده در خصوص واکسیناسیون و نحوه مدیریت و اجرای آن که توسط دامپزشک ارایه میشود میتواند برای مقابله با این چالش اثرگذار باشد.
رعایت یکسری نکات مهم مدیریتی به این روند کمک زیادی میکند که این نکات شامل:
ویروس برونشیت عفونی براحتی در بین گله ها گسترده میشود. این ویروس بسیار مقاوم است و ماندگاری خوبی در محیط دارد. ویروس برای سلامت انسان خطر ندارد. این ویروس تمام پرندگان را در هر سنی تحت تأثیر قرار میدهد.
ویروس از طریق تماس مستقیم و غیر مستقیم به پرندگان منتقل میشود. مزارعی که بدرستی پاکسازی نشده باشد و ضدعفونی نشده باشد مناسب جوجه ریزی نمیباشد.
مزارعی که گله های چند سنی دارند خطر بیماری برونشیت در آنها زیاد است.
دستیابی به وزنهای خوب ومطلوب و یکنواختی مناسب در جهت توسعه سیستم ایمنی قوی بسیار دارای اهمیت است.
جیره‌های غذایی باید دارای کیفیت بالا و از نظر سطح مواد مغذی در مناسبترین وضعیت باشد تا به رشد سیستم ایمنی کمک زیادی میکند.
استفاده از بیوسکوریتی قوی در کنترل و جلوگیری از عوامل سرکوب کننده سیستم ایمنی مانند کمخونی جوجه-گامبورو-مایکوتوکسینها که ممکن است بر شدت بیماری افزوده شود.
کنترل بیماریهای تنفسی دیگر مثل آنفولانزا، لارنگوتراکیت، نیوکاسل و رینوتراکیت
کلیه واکسنهایی که در هفته اول زده میشود(یا اینکه در جوجه کشی) باید با دقت و حداقل استرس انجام شود.
برنامه واکسیناسیون و اجرای آن باید توسط دامپزشک فارم تهیه و تدوین شده و بگونه ای باشد که بتواند کلیه سویه های برونشیت اعم از کلاسیک و واریان را پوشش داده و تأثیرگذاری مناسب و کارایی لازم را داشته باشد.
